Thorsten Renk

Lekcja 9 :: Czas przeszły czasowników typu I.

Nieregularna liczba mnoga (2).

9.1. Tekst

9.2. Gramatyka

9.2.1. Czas przeszły czasowników typu I

9.2.2. Zaimki wskazujące

8.2.3. Tryb rozkazujący czasownika 'być'

8.2.4. Liczba mnoga słów zakończonych na -ai

9.3. Słowniczek

9.4. Rozmówki – pogoda

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

9.1. Tekst

I narn e-harch

Arwen: Man lû bedich?

Aragorn: Erin arad aphadol.

Arwen: Bennin na Chithaeglir. Io anann. Mín edhil vaethanner dan yrch. A dan affaeg. Cennin firn-i-chuinar nan had hen.

Aragorn: Sen tîr?

Arwen: Aphadol rýn hirnim i harch en aran fern-i-guina. Sa eithel i naid faeg. Nauthon i aran hen tôl. No diriel!

Aragorn: Mae. Cuio vae!

Opowieść o grobowcu

Arwen: Kiedy [‘= w jakim czasie’] idziesz?

Aragorn: W dniu następnym.

Arwen: Poszłam w Góry Mgliste. Dawno temu. My elfy walczyliśmy przeciwko orkom. I przeciwko (czemuś) gorszemu. Widziałam zmarłych-co-żyją w miejscu tym.

Aragorn: To prawda?

Arwen: Postępując za śladami znaleźliśmy grobowiec króla zmarłego-co-żyje. To źródło rzeczy złych. Myślę, (że) ten król znów przychodzi. Bądź ostrożny!

Aragorn: Dobrze. Do widzenia!

9.2 Gramatyka

9.2.1 Czas przeszły czasowników typu I

Tworzenie czasu przeszłego czasowników typu I jest nieco bardziej skomplikowane niż w przypadku czasowników typu A. Formą wyjściową jest bezosobowa forma liczby pojedynczej (identyczna z formą 3 osoby l. pojedynczej w czasie teraźniejszym). Dla czasowników typu I formę czasu przeszłego najczęściej tworzymy dodając nosową głoskę -n-.

Jeśli rdzeń czasownika typu I kończy się na –r lub –n, to po prostu dodajemy do niego głoskę n:

dar- (zatrzymać się, stanąć) => darn (zatrzymał się)

gir- (drżeć) => girn (drżał)

nor- (biegać) => norn (biegał)

cen- (widzieć) => cenn (widział)

Jeśli rdzeń czasownika kończy się na –l, również dodajemy głoskę nosową, ale na skutek upodobnień fonologicznych głoska ta zmienia się w –l. Unikamy w ten sposób nieco dziwnego zestawienia nl.

pel- (znikać, blednąć) => pell (zbladł)

Dla czasowników z rdzeniem zakończonym na –b, -d, -g, -dh, -v głoska nosowa wchodzi przez ostatnią spółgłoskę (nazywamy to wtrąceniem głoski nosowej). Powoduje to czasami dalsze zmiany fonologiczne:

had- (rzucać) => hant (rzucił)

cab- (skakać) => camp (skakał)

dag- (zabić w bitwie) => danc (zabił)

redh- (siać) => rend (posiał)

lav- (lizać) => lam (lizał)

Jeśli chcemy utworzyć formy czasu przeszłego dla pozostałych osób, dodajemy przed końcówki osobowe łącznik –i-:

girnin (drżałem), girnich (drżałeś), girn (drżał),

girnim (drżeliśmy), girnich (drżeliście), girnir (drżeli)

cennin (widziałem), cennich (widziałeś), cenn (widział),

cennim (widzieliśmy), cennich (widzieliście), cennir (widzieli).

Oczywiście przy użyciu łączącego –i- spotykamy się ze znanym nam przegłosem –i, czyli samogłoski a i o z rdzenia czasownika będą się zmieniać w e:

nernin (biegłem), nernich (biegłeś), norn (biegł),

nernim (biegliśmy), nernich (biegliście), nernir (biegli).

Dochodzi do tego wszystkiego jeszcze jedna rzecz: zbitki spółgłoskowe, które na końcu wyrazu były dopuszczane przez sindarińską fonologię, po dodaniu końcówek muszą się zmienić. Szczególnie dotyczy to –nt/-nd, -nc, -mp, które zmieniają się w –nn-, -ng- i  –mm-.

pennin (mówiłem), pennich (mówiłeś), pent (mówił),

pennim (mówiliśmy), pennich (mówiliście), pennir (mówili).

dengin (zabiłem w bitwie), dengich (zabiłeś), danc (zabił),

dengim (zabiliśmy), dengich (zabiliście), dengir (zabili)

cemmin (skoczyłem), cemmich (skoczyłeś), camp (skoczył),

cemmim (skoczyliśmy), cemmich (skoczyliście), cemmir (skoczyli)

Jeśli rdzeń czasownika kończył się na –m, to przed dodaniem końcówek m podwajamy:

lemmin (lizałem), lemmich (lizałeś), lam (lizał),

lemmim (lizaliśmy), lemmich (lizaliście), lemmir (lizali)

9.2.2 Zaimki wskazujące

Zaimki wskazujące w sindarinie to sen dla liczby pojedynczej (ten, ta, to) i sin dla liczby mnogiej (ci, te). Zaimki wskazujące zachowują się podobnie jak przymiotniki: występują po określanym rzeczowniku i ulegają lenicji. Zwykle używamy jeszcze przedimka określonego i występuje on przed rzeczownikiem:

i aran hen (ten król)

i thîw hin (te znaki)

9.2.3 Tryb rozkazujący czasownika 'być'

Istnieją takie sytuacje, kiedy raczej nie domyślimy się z kontekstu formy czasownika ‘być’. Do takich sytuacji należy tryb rozkazujący: ‘bądź’. W tej lekcji spotkaliście już taką formę: no! = bądź!

No veren! = bądź dzielny!

9.2.4 Liczba mnoga słów zakończonych na -ai

Jest kilka przypadków, kiedy –ai występujące w formie liczby pojedynczej wyrazu nie pozostaje w liczbie mnogiej bez zmiany, lecz zmienia się w î lub (bardzo rzadko) w y. Wiąże się to ze starosindarińskimi formami tych wyrazów, gdzie w rdzeniu występowały samogłoski e lub y i gdzie formy liczby mnogiej przetrwały w formach odrębnych od liczby pojedynczej. Słowa, które tworzą taką (pozornie nieregularną) liczbę mnogą to:

cai (żywopłot) => cî (żywopłoty)

cair (statek) => cîr (statki)

fair (śmiertelnik) => fîr (śmiertelnicy)

fair (prawa dłoń) => fyr (prawe dłonie)

gwain (nowy) => gwîn (nowi)

lhain (chudy, szczupły) => lhîn (szczupli)

mail (drogi, kochany) => mîl (drodzy)

paich (sok) => pich (soki)

rain (ślad, trop) => rýn (ślady)

tellain (podeszwa stopy) => tellyn (podeszwy)

9.3  Słowniczek

9.4  Rozmówki – pogoda

Pogoda należy do tematów omawianych bardzo często, także wśród elfów. Jeśli nie wiecie o czym rozmawiać, rozmawiajcie o pogodzie!. Możecie zacząć tak:

Man tolthant i ’waew? = Co przyniósł wiatr? = Jaka jest pogoda?

Man tolthatha i ’waew? = Co przyniesie wiatr? = Jak będzie pogoda?

Możliwe odpowiedzi to:

Ail = pada deszcz.

Danna loss = pada śnieg.

Síla i anor = świeci słońce

Hithu = jest mgła.

Do opowiadania o pogodzie przydadzą się:

ring (zimno), laug (ciepło), loss (śnieg), ross (deszcz), mith (mokra mgła), faun (chmura), glawar (światło słońca), alagos (burza)

tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn

Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl

:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::

:: lekcja 1 :: lekcja 2 :: lekcja 3 :: lekcja 4 :: lekcja 5 :: lekcja 6 :: lekcja 7 ::

:: lekcja 8 :: lekcja 9 :: lekcja 10 :: lekcja 11 :: lekcja 12 :: lekcja 13 :: lekcja 14 ::