Thorsten Renk

Lekcja 12 :: Przyimki (2). Mutacja mieszana.

12.1. Tekst

12.2. Gramatyka

12.2.1. Przyimki

12.2.2. Mutacja mieszana

12.3. Słowniczek

12.4. Rozmówki – opowiedz o sobie

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

12.1. Tekst

Dagor

Ben bith Rycol Aragorn ar in edhil anírar hired idh rýn in yrch. Nan meth telir nan imlad dholen ias in yrch dharthar. Aragorn ar Ninias vedir tired a hirir ’lamhoth. Bragol lastar deng a pilin reviar dan in yrch. Aragorn nalla ’Gurth nan yrch!’ a nôr dan i goth. In yrch ’erir leng ar higil; magol Aragorn ammeleg a dâg orch. Pilin edhrim reviar dan in yrch, a rim ú -belir dregad. Ab nagor leithiar venn naud.

Bitwa

Według słów Rycola Aragorn i elfy chcą znaleźć trop orków. W końcu przychodzą do doliny ukrytej gdzie orkowie przebywają [‘= czekają’]. Aragorn i Ninias idą obserwować i podsłuchać orkową hordę. Nagle słyszą cięciwy łuków i strzały lecą [‘= wędrują’] przeciw orkom. Aragorn krzyczy ’Śmierć orkom!’ i biegnie naprzeciw wrogowi. Orkowie mają mieczyki i sztylety, miecz Aragorna (jest) większy i on zabija orka. Strzały liczne lecą [‘= wędrują’] przeciw orkom i wielu nie zdoła uciec. Po bitwie uwalniają mężczyznę związanego.

12.2 Gramatyka

12.2.1 Przyimki

Powiemy teraz o przyimkach, które w przeciwieństwie do grupy omówionej wcześniej (lekcja 8) powodują mutację nosową pierwszej głoski następującego po nich wyrazu. (O mutacji nosowej w lekcji 4). Przyimki powodujące mutację nosową to:

an (dla)

maethon an Ngondor = walczę dla Gondoru, za Gondor

dan (przeciwko)

maethon dam Mordor = walczę przeciw Mordorowi

Przyimkiem z tej grupy jest też prawdopodobnie

athan (po drugiej stronie)

athan aer = po drugiej stronie morza

Wiemy już, że przedimek liczby mnogiej in często skraca się do i jeśli następujące po nim słowo ulega mutacji nosowej. Jeśli mutacja nosowa spowodowana jest przez przyimek, to przyimek także może podlegać skróceniu, ale według reguł innych niż przedimek in. Przyimek skraca się tylko wtedy gdy mutacji ulegają głoski p, t, c albo gdy mutowane są ml, h, th:

a Pheriannath = dla niziołków

da thaur = na przeciwko lasu

a thôl = dla hełmu

W sąsiedztwie spółgłosek b, m, f, l, lh, r, s, th przyimek ulega upodobnieniu dźwiękowemu:

am marad = dla wieży

am mellon = dla przyjaciela

af fair = dla śmiertelnika

al loth = dla kwiatka

al ’lug = dla węża

adh roch = dla konia

as sarch = dla grobowca

Ponieważ nie jesteśmy pewni, czy przyimek athan (po drugiej stronie) powoduje mutację nosową, najprawdopodobniej lepiej tego przedimka nie upodabniać.

Słowo an (dla) wprowadziłem jako przyimek, ale nie jest to jego zasadnicza funkcja w sindarinie. Słowo to zwykle używane jest do tworzenia formy celownika (podobnie jak en tworzyło dopełniacz). I chociaż można wyrażać celownik tak samo jak biernik za pomocą dopełnienia bliższego podlegającego lenicji, w źródłach znacznie częściej spotykamy formę celownika utworzoną przez an:

Annon vagol venn = daję miecz mężczyźnie, celownik wyrażony formą dopełnienia (z lenicją), sposób mniej popularny

Annon vagol am menn = daję miecz mężczyźnie, celownik wyrażony słowem an, (mutacja nosowa), sposób zwykle używany

12.2.2 Mutacja mieszana

Najogólniej rzecz biorąc mutacja mieszana powodowana jest przez słowa powstałe z połączenia przyimków z przedimkiem określonym i/in. Do tej kategorii słów zalicza się także en używane w dopełniaczu.

Komentarz Galadhorna: W pismach Tolkiena nie znajdziemy informacji o takiej mutacji. Należy jej istnienie traktować jako teorię fonetyczną Davida Salo.

Wyjaśnię to dokładniej. Czasem chcemy użyć przyimka a po nim rzeczownika z przedimkiem określonym, np. według tego przekazu czy do tej wieży. Według tego to sindarińskie be i, do tej to na i. W obu przypadkach przyimek i przedimek łączą się w jedno słowo – do przyimka dodajemy –n lub –in (jeśli –in, to stosujemy przegłos –i). Po połączeniu z przedimkiem określonym przyimki wyglądają tak:

na (do, w stronę) => nan (do tego, ang. to the)

be (według) => ben (według tego, according to the)

nu (pod) => nuin (pod tym, under the)

od (z) => uin (z tego, of the)

or (nad, na) => erin (na tym, on the)

Nie wszystkie przyimki łączą się z przedimkami w ten sposób. W źródłach mamy na przykład an + i => ’ni (powoduje mutacją nosową). Podanych wyżej reguł nie należy więc generalizować.

Jak sama nazwa wskazuje mutacja mieszana łączy w sobie lenicję i mutację nosową. Jeśli powoduje ją en dopełniacza, to często en skraca się do e. Inne zlepki przyimkowo-przedimkowe nie ulegają skróceniu.

W mutacji mieszanej mamy następujące zmiany dźwiękowe:

p-, t-, c- zmieniają się w b-, d-, g- jak w lenicji

calad (światło) => e-galad (czego? światła, forma dopełniacza)

pilin (strzała) => e-bilin (czego? strzały)

taur (las) => e-daur (czego? lasu)

pr- zmienia się w mr-

prestanneth (wpływ, zmiana) => e-mrestanneth (czego? wpływu)

b-, d- i g- nie zmieniają się, ale en ulega skróceniu. W zestawieniu z dr-, gl-, gr-, gw- en się nie skraca:

barad (wieża) => e-barad (czego? wieży)

draug (wilk) => en-draug (czego? wilka)

bl- i br- zmieniają się w ml- i mr-:

brôg (niedżwiadek) => e-mrôg (czego? niedźwiadka)

f- i n- nie zmieniają się, en zostaje w pełnym brzmieniu:

nad (rzecz) => en-nad (czego? rzeczy)

h-, l-, th- i m- nie zmieniają się, ale en się skraca:

hîr (władca, pan) => e-hîr (kogo? władcy)

maethor (wojownik) => e-maethor (kogo? wojownika)

thôl (hełm) => e-thôl (czego? hełmu)

rh-, lh- i hw- zmieniają się w ’r-, ’l- i ’w- a en się skraca:

hwest (wiatr) => e-’west (czego? wiatru)

s- zmienia się w h- i en się skraca:

salph (zupa) => e-halph (czego? zupy)

I w końcu r- nie zmienia się, ale en zmienia się w edh:

rem (sieć) => edh rem (czego? sieci)

12.3  Słowniczek

12.4  Rozmówki – opowiedz o sobie

Jeśli zechcecie wejść z elfami w bliższe relacje, w pewnym momencie poczujecie, że nadszedł czas opowiedzieć im o sobie, swojej rodzinie i swoim życiu. Możecie zrobić to tak:

Telin o... = Pochodzę z... ***

Nostor nîn ned... = Moje urodziny są...***

Tâd hîn mi abab nîn = Mam dwoje dzieci, dosłownie: dwoje dzieci (jest) w domu moim. Żaden elf nie powie: ‘mam’ dzieci.

Gwedhithon na... (tu imię) = Jestem zaręczony/zaręczona z..., dosłownie: zwiążę się z...

Im gwennen na... (imię) = Jestem mężem / żoną....

*** aby poprawnie używać tych zwrotów, przeczytajcie lekcję 13.

Możecie opowiedzieć o swojej pracy:

Im maethor. = Jestem wojownikiem.

Echedin gair. = Buduję domy, jestem budowniczym.

Bangon na chemmaid. = Handluję ubraniami

Redhin iau. = Sieję ziarno, jestem rolnikiem.

Neston. = Leczę, jestem lekarzem.

Im benn idhren. = Jestem mężem uczonym.

Im bess idhren. = Jestem kobietą uczoną.

Gannadon. = Gram na harfie.

A jeśli chcecie zapytać, użyjcie tego:

Man ceril? = Co robisz? Jaki masz zawód?

Man lû nostor lîn? = Kiedy są twoje urodziny?

Le gwennen? = Jesteś żonaty / zamężna?

Man sâd tellil? = Skąd pochodzisz?

Mogą wam się przydać takie słówka:

Zawody i tytuły: aran (król), rîs (królowa), caun (książę), hîr (pan, władca), hiril (pani, władczyni), arphen (szlachcic), ithron (czarodziej), condir (burmistrz), rochben (jeździec), ceredir (twórca), thavron (cieśla, budowniczy), orodben (góral), pethron (‘opowiadacz’), cennan (garncarz)

Rodzina: herven (mąż), herves (żona), dîs (panna młoda), adar (ojciec), naneth (matka), ion (syn), sell (iell) (córka), muindor (brat), muinthel (siostra), gwanunig (bliźniak), gwanur (kuzyn, krewny)

tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn

Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl

:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::

:: lekcja 1 :: lekcja 2 :: lekcja 3 :: lekcja 4 :: lekcja 5 :: lekcja 6 :: lekcja 7 ::

:: lekcja 8 :: lekcja 9 :: lekcja 10 :: lekcja 11 :: lekcja 12 :: lekcja 13 :: lekcja 14 ::