Thorsten Renk
Lekcja 6 :: Przymiotniki, przeczenia
6.1. Tekst
6.2. Gramatyka
6.2.1. Przymiotniki
6.2.2. Przeczenia
6.2.3. Zdania złożone
6.3. Słowniczek
6.4. Rozmówki – możesz mi podać...?
Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.
Athrabeth
Eobhan dhartha min tham a Glorfindrel bada na Elrond.
Glorfindel: Benn aníra annad hiniath.
Elrond: Aníron i venn minnad
Eobhan: Mae govannen, Elrond. Edain o Chithaeglir anírar i dulu in edhil. Amarth ’ortheb presta ammen. Yrch elaig degir viss a chîn. Curu aglareb e-dagor in edhil istassen.
Elrond: Edhil ú-annar dulu. I naid edhellin avar naid in edain.
Arwen: Amman, adar?
Gilraed: Sa gwend iaur.
Elrond: Edain ú-chalthar in edhil.
Glorfindel: Sa ú-vaer.
Elrond: In edhil in anírar padad pelir padad. Im dartha.
Debata
Eobhan czeka w sali a Glorfindel idzie do Elronda.
Glorfindel: Mężczyzna pragnie przynieść wieści.
Elrond: Chcę (żeby) ten mężczyzna wszedł.
Eobhan: Witaj, Elrondzie. Ludzie z Gór Mglistych pragną pomocy elfów. Los okrutny kłopocze nas. Orkowie dzicy zabijają kobiety i dzieci. Znana jest słynna sprawność elfów w bitwie. ['= Sprawność słynna w bitwie elfów jest znana.']
Elrond: Elfy nie dają pomocy. Rzeczy elfie nie będą rzeczami ludzi.
Arwen: Dlaczego, ojcze?
Gilraed: To stara przyjaźń. ['= ona przyjaźń stara'].
Elrond: Ludzie nie bronią elfów.
Glorfindel: To niedobrze.
Elrond: Elfy, które chcą iść, mogą iść. Ja zostaję.
Sindarińskie przymiotniki są podobne do rzeczowników, wiele słów może być używanych w funkcji rzeczownika i w funkcji przymiotnika. Przykładem jest morn, które możemy przetłumaczyć 'ciemność' albo 'ciemny'. Forma przymiotnika musi zgadzać się z formą rzeczownika, który jest opisywany przez przymiotnik: jeśli rzeczownik występuje w liczbie mnogiej, to przymiotnik też. Liczbę mnogą przymiotników tworzymy identycznie jak liczbę mnogą rzeczowników (przegłos–i).
|
Jeżeli przymiotnik w zdaniu określa jakiś rzeczownik, to najpierw występuje rzeczownik, a przymiotnik potem – przymiotnik podlega lenicji (patrz lekcja 2). Odwrotna kolejność, tzn. najpierw przymiotnik a potem rzeczownik, używana jest tylko w stylu poetyckim.
Przymiotniki mogą także występować w funkcji orzecznika (części orzeczenia imiennego)*, a ich pozycja zaraz za rzeczownikiem jest czysto przypadkowa – wtedy mutacja słaba nie zachodzi, bo nie ma związku między rzeczownikiem a następnym wyrazem. Pomówimy o tym jeszcze kiedyś, na razie tylko przykłady:
ylf dawaren = naczynie drewniane [przymiotnik, mutacja zaszła] ylf tawaren = naczynie (jest) drewniane [orzecznik, mutacja nie zaszła] ylf dewerin = naczynia drewniane [przymiotnik w liczbie mnogiej, mutacja zaszła] |
*[Thorsten Renk pisze tutaj o przysłówkach, ale wydaje się, że właściwym określeniem jest orzecznik]
Wiele przymiotników można utworzyć dodając do rzeczownika jedną z następujących końcówek: -eb, -ui, -en. Końcówka –eb zwykle oznacza ‘pełen’ (odpowiednik angielskiego –ful np. w beautiful = pełen piękna). Końcówka -(r)en charakteryzuje stałe cechy czegoś, a końcówka –ui dotyczy raczej cech chwilowych. Zasady te jednak nie są wiążące w 100 procentach.
aglar (chwała, sława) => aglareb (chwalebny, sławny)
brass (gorąco do białości) => brassen (rozgrzany do białości)
úan (potwór) = uanui (potworny)
celeb (srebro) => *celebeb (pełen srebra)
celeb => celebren (srebrny, ze srebra)
Jeśli chcemy utworzyć stopień wyższy przymiotnika, dodajemy przedrostek an-. Przypuszcza się, że przymiotnik ulega wtedy mutacji nosowej.
alag (dziki) => analag (dzikszy)
beleg (wielki) => ammeleg (większy)
brassen (rozgrzany do białości) => amrassen (jeszcze gorętszy...)
tawaren (drewniany) => athawaren (bardziej drewniany)
maer (dobry) => ammaer (lepszy)
Jeśli w przymiotniku występuje samogłoska i, wtedy przedrostek stopniujący ulega przegłosowi –i zmieniając się na en- /ein-:
lint (szybki) => ellint (szybszy)
iaur (stary) => einior (starszy)*
ring (zimny) => edhring (zimniejszy)
* [Starosindarińskie *anjára. Gdy dyftong sindariński -au- nie jest akcentowany, przybiera formę -o-.]
Stopień najwyższy tworzymy dodając końcówkę –wain.
alag (dziki) => alagwain (najdzikszy)
|
Jeśli przymiotnik zawiera dyftong, pojawiają się komplikacje. Przypuszcza się, że podczas tworzenia stopnia najwyższego zanika druga samogłoska dyftongu, tzn. au zmienia się w a, ae w a.
Komentarz Galadhorna: w wypadku iarwain mamy być może z formą archaiczną, która nie jest do końca zgodna z regułami sindarińskiej fonologii. Wg tych zasad powinno być iorwain. Dyftong au (pochodzący od wspólnoeldarińskiego ā), gdy nieakcentowany, przybiera formę o.
iaur (stary) => iarwain (najstarszy) maer (dobry) => marwain (najlepszy) uanui (potworny) => uanuwain (najpotworniejszy)
Jeśli przymiotnik kończy się na zbitkę nt, nd, nc, mp zmieniają się one odpowiednio w nn, nn, ng i mm przed dodaniem końcówki stopnia najwyższego: tarlanc (o twardym karku) => tarlangwain thent (krótki) => thennwain |
Komentarz Galadhorna: przedrostek an- służy prawdopodobnie do intensyfikacji znaczenia przymiotnika (a także rzeczownika). Np. analag to 'wyjątkowo dziki', a nie 'dzikszy'; einior to 'wyjątkowo stary', a nie 'starszy'. Nasza wiedza o stopniowaniu przymiotników jest bardzo ograniczona. Pisałem o tym tutaj.
Końcówka stopnia najwyższego -wain, to też wątpliwa forma. Jedyne słowo w pismach Tolkiena, które jest przykładem zastosowania tej końcówki, to imię Bombadila w sindarinie - Iarwain. Dzisiaj interpretuje się to imię nie jako stopień najwyższy przymiotnika iaur, ale jako złożenie iaur-gwain 'stary-młody' (czyli 'odwiecznie młody'). Choć w mojej gramatyce sindarinu figurują również takie formy, jestem coraz bliższy do zastosowania w funkcji stopniowania przymiotników końcówek znanych z języka noldorińskiego (poprzednik sindarinu), gdzie spotykamy -iad 'st. wyższy' i -iant 'st. najwyższy'. Pisałem o tym tutaj.
Jeśli chcemy ułożyć w sindarinie zdanie przeczące, dodajemy zwykle przedrostek ú- do czasownika. Przedrostek ten powoduje lenicję.
cên (widzi – 3 osoba l. poj.) => ú-gên (nie widzi)
|
Nie bardzo wiadomo jak zaprzeczyć zdanie, w którym nie ma czasownika. Prawdopodobnie dodajemy wtedy ú- do przymiotnika:
Im lint (ja szybki = jestem szybki) => Im ú-lint. (nie jestem szybki). Maer (to dobrze) => ú-vaer (to niedobrze). |
Inaczej przeczymy rozkazy: stosujemy przed czasownikiem partykułę avo lub przedrostek av-, które także powodują lenicję:
pedo! (mów!) => avo bedo! = avbedo! (nie mów!)
minno! (wejdź!) => avo vinno! = avinno! (nie wchodź!)
Słowo 'który' (zaimek względny) w zdaniach złożonych jest identyczne z przedimkiem określonym: w liczbie pojedynczej i, w liczbie mnogiej in:
i elledh i linna = ten elf, który śpiewa
in edhil in maethar = te elfy, które walczą
i ylf i tawaren = to naczynie, które (jest) drewniane
| Słowo i zwykle powoduje lenicję czasownika w zdaniu złożonym, forma liczby mnogiej in powoduje mutację nosową. Zdarza się, że i jest używane dla liczby mnogiej. |
|
sindarin |
polski |
|
|
|
|
aglar |
sława, chwała |
|
aglareb |
sławny, chwalebny |
|
alag |
dziki |
|
amarth |
los |
|
amman |
dlaczego |
|
aníra- |
chcieć, pragnąć |
|
athrabeth |
debata |
|
ava- |
nie (cząstka przecząca) |
|
beleg |
wielki |
|
brass |
gorąco do białości |
|
brassen |
rozgrzany do białości |
|
car |
dom, budynek |
|
celeb |
srebro |
|
curu |
umiejętność, sprawność |
|
dartha- |
czekać |
|
e-dagor |
w bitwie |
|
gortheb |
okropny |
|
gwend |
przyjaźń |
|
haltha- |
chronić, bronić |
|
iaur |
stary |
|
istassen |
znany |
|
maer |
dobry |
|
presta- |
wpłynąć na coś, zmienić, kłopotać |
|
pol- |
umieć, potrafić, być w stanie |
|
nad |
rzecz |
|
o Chithaeglir |
z Gór Mglistych |
|
tawaren |
drewniany |
|
tulu |
pomoc |
|
úan |
potwór |
|
uanui |
potworny |
6.4 Rozmówki – możesz mi podać...?
Wyobraźcie sobie, że siedzicie wśród elfów przy ognisku albo przy stole, coś tam jecie i półmiski krążą w koło. Dobrze byłoby umieć o coś poprosić. Spróbujcie może tego:
Annach nin...? = Dasz mi...? albo
Annach .... enni? = Dasz (coś) mi?
To były zwroty bardzo grzeczne. Jeśli jesteście mniej uczeni, możecie spróbować tego:
Anno nin ... ! = Daj mi....! albo
Anno ..... enni! = Daj (coś) mi!
Możecie też użyć:
Aníron... = chcę...
Jeśli to was o coś poproszono, odpowiedzcie:
Mae. = dobrze lub
Annon. = daję.
Jeśli nie chcecie czegoś podać, odpowiedzcie:
Baw. = nie albo
ú-annon = nie daję.
A jeśli chcecie być szczególnie niegrzeczni [tylko po co?] powiedzcie tak:
Baw. Hebin anim. = Nie. Trzymam to dla mnie.
Jeśli chcecie podziękować, mówicie:
Gen hannon = dziękuję ci albo po prostu
Hannon = dziękuję.
Jeśli ktoś dziękuje wam, odpowiadacie:
Glassen. = moja przyjemność = cała przyjemność po mojej stronie.
Jeśli chcecie o coś poprosić, macie tu całą listę:
saw (sok), *lasguil (herbata, dosłownie: liść życia), *mornechui (kawa, dosłownie: czarne przebudzenie), *nen-e-guil (alkohol, dosłownie: woda życia), *nen-e-naur (spirytus, dosłownie: woda ognista), *minuinen (mleko, dosłownie: pierwsza woda), aes (jedzenie gotowane), bass (chleb)***, basgorn (bochenek chleba)***, lembas (to wiecie), cram (suchar, herbatnik), rhaw (mięso), glî (miód), iau (zboże), solch (jadalne korzonki), paich (syrop), *iaunen (piwo, dosłownie: zbożowa woda)
*** bass i basgorn są wyjątkami w mutacjach. O tym później.
tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn
Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl
:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::
:: lekcja 1 :: lekcja 2 :: lekcja 3 :: lekcja 4 :: lekcja 5 :: lekcja 6 :: lekcja 7 ::
:: lekcja 8 :: lekcja 9 :: lekcja 10 :: lekcja 11 :: lekcja 12 :: lekcja 13 :: lekcja 14 ::
