Thorsten Renk
Lekcja 1 :: Zaimki osobowe i forma dopełniacza
1.1. Tekst
1.2. Gramatyka
1.2.1. Forma dopełniacza
1.2.2. Zaimki osobowe
1.2.3. Przedimek określony i nieokreślony
1.3. Słowniczek
1.4. Tengwar
1.4.1. Uwagi ogólne
1.4.2. Dwanaście znaków podstawowych
Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.
Uwaga redakcji: do poprawnego odczytania tej lekcji musicie zainstalować czcionkę Elfica - do pobrania tutaj: Elfica TTF (v.1.2) lub tutaj. Bez niej zamiast znaków pisma tengwar zobaczycie dziwne cyfry i litery w części 1.4. Tengwar.
Mae govannen!
Aragorn: Mae govannen!
Arwen: Mae govannen! Im Arwen.
Aragorn: Im Aragorn. Im adan. Ce elleth?
Arwen: Mae. Im elleth. Im sell Elrond.
Aragorn: E hír Imladris?
Arwen: Mae. E peredhel. Ce Rohir?
Aragorn: Law. Im Dúnadan.
Arwen: Cuio vae, Aragorn!
Aragorn: Cuio vae, Arwen!
Dzień dobry! ‘= dobre spotkanie’
Aragorn: Dzień dobry!
Arwen: Dzień dobry! Jestem Arwen.
Aragorn: Jestem Aragorn. Jestem człowiekiem. Jesteś elfką?
Arwen: Tak ‘= dobrze’. Jestem elfką. Jestem córką Elronda.
Aragorn: On (jest) panem Imladris?
Arwen: Tak ‘= dobrze’. On (jest) półelfem. Jesteś Rohańczykiem?
Aragorn: Nie. Jestem Dúnadan.
Arwen: Do widzenia, Aragornie!
Aragorn: Do widzenia, Arwen!
Formę dopełniacza liczby pojedynczej często tworzymy dodając przed rzeczownik słowo en odpowiadające mniej-więcej angielskiemu ‘of’ (np. w the name of the girl = imię kogo? czego? dziewczyny). Jednak sindarskie en dodajemy tylko wtedy, kiedy rzeczownik przyjmujący formę dopełniacza jest rzeczownikiem pospolitym,
np. cabed en aras = skok jelenia.
Jeśli rzeczownik w formie dopełniacza jest znaną osobą albo jest wymieniany z imienia czy z nazwy, albo wręcz przeciwnie, jest to ‘jakaś osoba’, której specjalnie nie chcemy określać, nie używamy słowa en:
aran Gondor = król Gondoru (Gondor jest nazwą)
aras aran = jeleń króla (‘jakiegoś króla’, którego nie chcemy bliżej określić)
Czasami słowo en ulega skróceniu do e (zobacz lekcja 12).
W liczbie mnogiej forma dopełniacza tworzona jest przez dodanie przed rzeczownik in:
ion in erain = synowie królów
Zamiast en czasami (ale rzadko) bywa używane słowo i.
cabed i aras = skok jelenia
Istnieje też, także rzadko używana, stara forma nia dla liczby mnogiej:
ion nia erain = synowie królów
Jeśli drugi element takiej konstrukcji dopełniaczowej zaczyna się na spółgłoskę, zwykle występują wtedy zmiany dźwiękowe zwane mutacjami. Pomówimy o nich w lekcjach 3 i 12.
|
Przypuszczamy, że w sindarinie nie istnieje słowo odpowiadające czasownikowi ‘być’ w tym najbardziej podstawowym, jednoznacznym znaczeniu. Z drugiej strony, kiedy używamy innych czasowników, zaimki osobowe redukują się tylko do końcówek (zobacz lekcja 2). Na podstawie powyższych stwierdzeń dochodzimy do wniosku, że zaimki osobowe użyte w pełnym brzmieniu (nie jako końcówki) odpowiadają formom czasownika ‘być’.
Im Arwen. = Ja (jestem) Arwen, dosłownie ‘ja Arwen’ Ce aran. = Ty (jesteś) królem, dosłownie ‘ty król’. |
Zakłada się, że innych zaimków osobowych używamy w ten sam sposób.
| W sindarinie istnieją dwa zaimki osobowe drugiej osoby ‘ty’, ‘wy’ – jeden zwyczajny, drugi grzecznościowy - używany w stosunku do osób wyższych rangą oraz do nieznajomych. |
Zestawienie zaimków osobowych:
|
osoba
|
liczba pojedyncza
|
liczba mnoga
|
| 1. | im = ja | mín = my |
| 2. | *le = ty (forma grzecznościowa) | *le = wy (forma grzecznościowa) |
| 2. | *ce = ty (forma zwyczajna) | *ce = wy (forma zwyczajna) |
| 3. (r.m.) | e, *so = on | sy = oni (rodzaj męski) |
| 3. (r.ż.) | *e, *se = ona | *si = one (rodzaj żeński) |
| 3. (r.n.) | *sa = ono, to | *sai = one, te (rodzaj nijaki) |
| Formy liczby mnogiej określające rodzaj męski lub żeński używane są prawdopodobnie tylko do określania takich grup, gdzie wszyscy są tej samej płci: sy to ‘oni’ = sami mężczyźni, si to ‘one’ = same kobiety. W przypadku grup mieszanych i do określania rzeczy lepiej jest używać formy nijakiej sai. |
| W sindarinie najprawdopodobniej istnieje wiele różnych form zaimków osobowych – zaimki emfatyczne (‘z naciskiem’ = to ja, właśnie ja) i zaimki zwrotne (odpowiadające polskiemu ‘się’ lub ‘ja sam’). Jest bardzo prawdopodobne, że w przedstawionym przed chwilą zestawieniu zaplątało się wiele takich form. Mimo to, przedstawione zestawienie jest najodpowiedniejszym dla początkujących – nikt nie chciałby na początku nauki spotkać się z tabelką zawierającą 90% form niepotwierdzonych. Co więcej, przedstawione tu formy są uznawane przez większość ludzi posługujących się sindarinem. |
1.2.3 Przedimek określony i nieokreślony
[Od tłumacza: Przedimki to słowa występujące przed rzeczownikami (lub frazami rzeczownikowymi) np. w wielu językach zachodnioeuropejskich (angielskie a, an, the, niemieckie ein, der, die, das w niezliczonych odmianach). Przedimki dzielimy na nieokreślone: a tree = ein Baum – ‘jakieś tam drzewo’ w odróżnieniu od the tree = der Baum – ‘to konkretne drzewo’, które widzę czy o którym mówię.]
Sindarin nie posiada przedimków nieokreślonych.
edhel = jakiś nieokreślony bliżej elf, odpowiednik angielskiego ‘an Elf”
aran = jakiś nieokreślony bliżej król, odpowiednik ‘a king’
Przedimek określony (angielskie the) to w sindarinie w liczbie pojedynczej i, w liczbie mnogiej in. Przedimki nie mają rodzajów, sindarin w ogóle nie odróżnia rodzajów męskiego, żeńskiego i nijakiego za wyjątkiem form zaimków.
i edhel = ten konkretny elf, którego mam na myśli, odpowiednik angielskiego ‘the Elf’
in ion = konkretni synowie, o których myślę / mówię, odpowiednik ‘the sons’
Przedimek jest bardzo ściśle związany z rzeczownikiem, tak ściśle, że często uwidacznia się to w pisowni:
iRath = ta konkretna droga, ‘the way’
Jeśli rzeczownik zaczyna się na spółgłoskę, to po dodaniu przedimka często występują zmiany dźwiękowe. Omówimy je w lekcjach 3 i 4.
| sindarin | polski |
| adan | człowiek |
| aran | król |
| aras | jeleń |
| cabed | skok* |
| cuio vae! | do widzenia! '= żyj dobrze' |
| edhel | elf ** |
| elleth | elfka |
| hîr | pan, władca |
| Imladris | Rivendell |
| ion | syn, synowie |
| law | nie *** |
| mae | dobrze, tak |
| mae govannen | dzień dobry ‘= dobrze [że] spotkany’ |
| methed | koniec **** |
| peredhel | półelf |
| rath | droga, ścieżka |
| sell | córka |
| sill | córki (liczba mnoga) |
* uwaga tłumacza: c czyta się jak k.
** uwaga tłumacza: dh czyta się jak angielskie th (dźwięczne) w słowie the.
*** uwaga tłumacza: w czyta się jak ł.
**** uwaga tłumacza: th czyta się jak angielskie th (bezdźwięczne) w słowie thin.
Aby zapisywać sindarin na sposób elfów należy opanować tengwar, elfie pismo. Dla początkujących największym problemem będzie fakt, że pojedynczy znak zwany ‘tew’ nie odpowiada pojedynczemu dźwiękowi. Znaczenie znaku odszyfrowujemy w zależności od sposobu zapisu stosowanego np. w danym regionie geograficznym. W zapisie sindarinu ma zastosowanie system tengwaru inny niż system, którego użylibyśmy do zapisu quenii. Nawet sindarin można zapisać na dwa odrębne sposoby: system zwyczajny dla sindarinu oraz sposób używany w Beleriandzie.
Cechą stałą tengwaru są relacje pomiędzy poszczególnymi znakami, niezależnie od tego, jaki reprezentują dźwięk. W następnej sekcji rozpoczniemy omawiać sposób zapisu zwyczajny dla sindarinu, który to sposób będzie najczęściej używany w tym kursie.
1.4.2 Dwanaście znaków podstawowych
Podstawą systemu zapisu w tengwarze są dwa znaki składające się tylko z ‘kreski’ (‘telco’) i z ‘łuku’ (‘luva’): 1 i a. Dodając linię zamykającą łuk otrzymujemy następne dwa znaki: q i z.
Znamy więc już 4 znaki:
‘tinco’ 1 – w sposobie zapisu zwyczajnym dla sindarinu dźwięk t
‘parma’ q – dźwięk p
‘calma’ a – ten symbol i znaki pochodzące od niego nie są używane do zwyczajnego zapisu sindarinu, stosowane są głównie do zapisu quenji.
‘quesse’ z – dźwięk k (zapisywany c)
Po dodaniu kolejnych ‘łuków’ otrzymujemy dalsze znaki:
‘ando’ 2 – dźwięk d
‘umbar’ w – dźwięk b
‘ungwe’ x – dźwięk g
Zauważcie, że dodatkowy ‘łuk’ oznacza głoskę dźwięczną.
Możemy także wyciągnąć ‘kreskę’ do góry i otrzymamy:
‘thule’ 3 – dźwięk th jak w angielskim thank you
‘formen’ e – dźwięk f
‘hwesta’ c – dźwięk ch [czytany normalnie ch]
Po dodaniu dźwięczności do tych znaków (dodatkowy ‘łuk’) otrzymamy:
‘anto’ 4 – dźwięk dh jak w angielskim the
‘ampa’ r – dźwięk v [czytany w]
‘unque’ v – dźwięk gh [zbliżony do dźwięcznego h słyszanego jeszcze gdzieniegdzie w Polsce]
Zestawienie znaków podstawowych:
| 1 | q | z |
| t | p | c (k) |
| 2 | w | x |
| d | b | g |
| 3 | e | c |
| th | f | ch |
| 4 | r | v |
| dh | v (w) | gh |
Znak ‘unque’ v nie jest normalnie używany w sindarinie, stosuje się go do zapisu innych języków (np. Czarna Mowa). Jeśli w sindarinie występuje zbitka spółgłosek gh zapisuje się je dwoma oddzielnymi znakami x9 i inaczej się je wymawia (gh).
tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn
Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl
:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::
:: lekcja 1 :: lekcja 2 :: lekcja 3 :: lekcja 4 :: lekcja 5 :: lekcja 6 :: lekcja 7 ::
:: lekcja 8 :: lekcja 9 :: lekcja 10 :: lekcja 11 :: lekcja 12 :: lekcja 13 :: lekcja 14 ::
