Thorsten Renk

Lekcja 14 :: Imiesłowy.

14.1. Tekst

14.2. Gramatyka

14.2.1. Imiesłowy tworzone od czasowników typu A

14.2.2. Imiesłowy tworzone od czasowników typu I

14.3. Słowniczek

14.4. Rozmówki – w naturze

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

14.1. Tekst

Neth thin

    Edhil hernennin, a tíriel i ardh darthar mi lad dithen dheliannen. Lechiel naur Aragorn a Ninias badar ambenn.

   Tíriel i minn lostol, Aragorn cheria peded.

Aragorn: Nauthol nan aran fern goston.

Ninias: Mae. I harch hollen ammaer. Dan noer lechennin a beriathar vin dam morn.

Aragorn: Grogon yrch i chenir i noer.

Ninias: Si hain orthernim.

Aragorn: Orthernim. No mîn tiriel.

O zmroku

     Elfy (są) ranne i przyjrzawszy się otoczeniu ['= królestwu'] przebywają ['=czekają'] w dolinie małej ukrytej.  

    Rozpaliwszy ogień Aragorn i Ninias idą na wzgórze. Przyjrzawszy się mężczyznom śpiącym, Aragorn nagle zaczyna mówić:

Aragorn: Myślac o królu umarłym boję się.

Ninias: Tak. Ten grób zamknięty (jest) lepszy. Ale ognie rozpalone i uchronią nas przed ciemnością.

Aragorn: Boję się orków, którzy zobaczą ognie.

Ninias: Tu ich pokonaliśmy.

Aragorn: Pokonaliśmy. Bądźmy ostrożni [‘= uważający, przyglądający się’].

14.2 Gramatyka

14.2.1 Imiesłowy tworzone od czasowników typu A

Imiesłowy czynne i współczesne

Imiesłów czynny jest formą czasownika opisującą jaki jest ktoś, kto wykonuje czynność, np. ktoś kto patrzy jest patrzący. W języku polskim imiesłowy czynne kończą się na –ący, -ąca, -ące.

Od czasowników typu A imiesłowy czynne tworzymy zastępując ostatnie –a formy podstawowej końcówką –ol:

lacha- (płonąć) => lachol (płonący)

ertha- (zjednoczyć) => erthol (jednoczący)

linna- (śpiewać) => linnol (śpiewający)

Uwaga dla wszystkich porównujących sindarin z językiem angielskim:

Imiesłów czynny nie jest tą samą formą, która występuje w angielskim czasie Present Continuous, mimo że po angielsku obie te formy przypadkowo brzmią to samo. Zdań typu A man is singing nie tłumaczymy: człowiek jest śpiewający. Nie mamy potwierdzenia, czy w sindarinie istnieje czas Present Continuous (chociaż taki czas istnieje w quenii). Prawdopodobnie sindarińskie benn linna = mężczyzna śpiewa odpowiada dwom angielskim czasom: A man is singing i A man sings.

Porównajcie:

A singing man = śpiewający mężczyzna = benn linnol (imiesłów czynny)

A man is singing = mężczyzna śpiewa = benn linna (czas teraźniejszy)

W sindarinie imiesłowy czynne używane są również w roli imiesłowów współczesnych. Imiesłowy współczesne w języku polskim kończą się na –ąc (np. widząc) i używamy ich do opisywania czynności dziejących się w tym samym czasie:

Linnol gen cennin = Śpiewając widzę cię [‘=cię widzę’]

Imiesłowy uprzednie

Imiesłów uprzedni opisuje, co stało się wcześniej przed jakąś inną czynnością. W języku polskim imiesłowy uprzednie kończą się na –wszy, -łszy, np. od słowa zobaczyć mamy formę zobaczywszy.

W sindarinie takie imiesłowy tworzymy od czasowników typu A zastępując ostatnie a formy podstawowej końcówką –iel:

ertha– (jednoczyć) => erthiel (zjednoczywszy)

Jeśli czasownik kończy się na –ia, pojawiają się pewne nieregularności, opowiemy o nich później.

Jeśli nie lubicie używać imiesłowów uprzednich, możecie imiesłowy uprzednie tłumaczyć dodając słówko po:

Lechiel i naur lostannen. = Rozpaliwszy ogień zasnąłem = Po rozpaleniu ognia zasnąłem.

Imiesłowy bierne

Ostatnim rodzajem imiesłowu jest imiesłów bierny. Opisuje on, jaki jest ktoś (lub coś) na skutek wykonania pewnej czynności. Jeśli widzę kogoś, to jest on widziany. W języku polskim imiesłowy bierne kończą się na –ny, -na, -ne, -ty, -ta, -te.

W sindarinie imiesłowy bierne tworzymy poprzez dodanie do formy podstawowej końcówki –nnen:

lacha- (rozpalić) => lachannen (rozpalony)

ertha- (zjednoczyć) => erthannen (zjednoczony)

Jeśli w utworzonym w ten sposób imiesłowie powtarzałaby się dwa razy zbitka –nn-, można taką formę skrócić:

linna- (śpiewać) => linnen (zaśpiewany)

Wydaje się, ze imiesłowy czynne nie tworzą form liczby mnogiej (to właśnie odróżnia sindarińskie imiesłowy czynne od przymiotników). Imiesłowy bierne tworzą liczbę mnogą poprzez przegłos –i:

ardh erthannen (królestwo zjednoczone) => airdh erthennin (królestwa zjednoczone)

14.2.2 Imiesłowy tworzone od czasowników typu I

Imiesłowy czynne i współczesne

Od czasowników typu I imiesłowy czynne tworzymy dodając końcówkę –el do rdzenia:

ped- (mówić) => pedel (mówiący / mówiąc)

tol- (przyjść) => todel (przychodzący / przychodząc)

Jeśli rdzeń czasownika zawierał głoskę i, to dodawaną końcówką jest –iel:

tir- (oglądać, strzec) => tiriel (strzegący / strzegąc)

fir- (umrzeć) => firiel (umierający / umierając)

Imiesłowy uprzednie

Imiesłowy uprzednie tworzymy od czasowników typu I dodając –iel do rdzenia czasownika. Ostatnia samogłoska rdzenia ulega ponadto wydłużeniu. Z powodu przesunięć samogłoskowych w języku starosindarińskim występują tu pewne nieregularności: á zmienia się w ó, ó zmienia się w ú, é zmienia się w í:

tol– (przyjść) => túliel (przyszedłszy)

mad– (jeść) => módiel (zjadłszy)

ped– (mówić) => pídiel (powiedziawszy)

Jeśli samogłoską rdzenia jest i to przesunięcie nie występuje a głoska i po prostu ulega wydłużeniu:

fir– (umrzeć) => fíriel (umarłszy)

tir– (obserwować, strzec) => tíriel (obejrzawszy, ustrzegłszy)

Imiesłowy bierne

Imiesłowy bierne czasowników typu I tworzymy poprzez dodanie do formy czasu przeszłego w 3 osobie liczby pojedynczej końcówki –en:

dar- (zatrzymać) => darn (zatrzymał) => darnen (zatrzymany)

sol- (zamknąć) => soll (zamknął) => sollen (zamknięty)

tir- (obserwować) => tirn (obserwował) => tirnen (obserwowany)

Znowu zaobserwujemy tu znajome zmiany dźwiękowe: jeśli czas przeszły kończył się na –nt/-nd, -nc lub –mp, to przed dodaniem końcówki zbitki te zmienią się odpowiednio w –nn-, -ng- i –mm-:

ped- (mówić) => pent (mówił) => pennen (powiedziany)

dag- (zabić) => danc (zabił) => dangen (zabity)

redh- (siać) => rend (zasiał) => rennen (zasiany)

Imiesłowy bierne czasowników typu I również tworzą liczbę mnogą poprzez przegłos –i:

annon hollen (brama zamknięta) => ennyn hellin (bramy zamkinięte)

14.3  Słowniczek

14.4  Rozmówki – w naturze

Jeśli wybierzecie się z elfami w podróż, nie powinniście w ciszy gapić się na drogę pod nogami. Elfy kochają przyrodę i zauważają po drodze setki szczegółów. Spróbujcie się także do tego przyzwyczaić, obserwujcie naturę, jaka was otacza. A jeśli odkryjecie cos ciekawego zwróćcie na to uwagę towarzyszy podróży:

Tiro! = Popatrz!

Ceno! = Zobacz!

Alae! = Ujrzyj!

Nie mówcie tak po prostu: „Zobacz, liść!”. Starajcie się być bardziej poetyczni. Możecie dokonywać porównań używając słów:

be = jak (powoduje lenicję)

sui = jak (prawdopodobnie nie powoduje lenicji)

Sui côl lilthar i laiss nedh i ’waew. = Jak złoto tańczą liście na wietrze.

I hûl bresta i ngylf be aear. = Wiatr faluje gałęziami jak ocean.

Sui silith rimma i nen. = Jak srebro pieni się woda.

Także zwierzęta można opisać bardzo poetycko:

Lim i raun e-thôr min gwilith balan. = Szybki (jest) lot orła na niebie szerokim.

Tiro i rem gelair en ungol nedh i galad. = Zobacz sieć lśniącą pająka w świetle.

Do opisywania natury mogą się wam przydać:

Drzewa: tathor (wierzba), doron (dąb), mallorn (to wiecie), fêr (buk), thôn (sosna), ereg (ostrokrzew), lalven (wiąz), tulus (topola)

Mniejsze roślinki: athelas (to też wiecie), salch (trawa), thâr (trzcina), salab (zioło), loth (kwiat), aeglos (kolcoliść, rośnie na wrzosowiskach, podobny do janowca tylko biało kwitnie), hwand (grzyb), uil (wodorost)

Ptaki: alph (łabędź), corch (wrona), cugu (gołąb), dúlin (słowik), heledir (zimorodek), maew (mewa), *mornaew (kruk), tavor (dzięcioł), thoron (orzeł), tuilinn (jaskółka)

Inne zwierzęta: annabon (słoń), aras (jeleń), brôg/megli (niedźwiedź), cabor (żaba), draug/garaf (wilk), gaur (wilkołak), gwilwileth (motyl), half (muszelka, małż), hû (pies), lyg (wąż), lim (ryba), lhûg (wąż), limlug (wąż morski), nâr (szczur), raw (lew), roch (koń), ungol (pająk)

tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn

Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl

:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::

:: lekcja 1 :: lekcja 2 :: lekcja 3 :: lekcja 4 :: lekcja 5 :: lekcja 6 :: lekcja 7 ::

:: lekcja 8 :: lekcja 9 :: lekcja 10 :: lekcja 11 :: lekcja 12 :: lekcja 13 :: lekcja 14 ::