Thorsten Renk

Lekcja 2 :: Odmiana czasowników 'typu A'

2.1. Tekst

2.2. Gramatyka

2.2.1. Podstawowe informacje o czasownikach w sindarinie

2.2.2. Końcówki zaimków dla czasowników 'typu A'

2.2.3. Bezokolicznik

2.2.4. Tryb rozkazujący

2.2.5. Formy gerundialne

2.2.6. Użycie spójnika 'i'

2.3. Słowniczek

2.4. Tengwar

2.4.1. Więcej o spółgłoskach

2.4.2. Samogłoski

2.4.3. Przykłady

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

Uwaga redakcji: do poprawnego odczytania tej lekcji musicie zainstalować czcionkę Elfica - do pobrania tutaj: Elfica TTF (v.1.2) lub tutaj. Bez niej zamiast znaków pisma tengwar zobaczycie dziwne cyfry i litery w części 2.4. Tengwar.

2.1. Tekst

Aduial mi Imladris

Glorfindel: Man anglenna?

Aragorn: Im Aragorn.

Glorfindel: Mae govannen, Aragorn, ce mellon.

Aragorn: Man sad Arwen?

Glorfindel: Ennas mi amrûn. Dortha min adab.

         Aragorn revia nan adab. Arwen nan annon.

Arwen: Mae govannen, Aragorn, minno.

         Arven ah Aragorn anglennar i edrain en-falch Imladris.

Arwen: Anor revia na aeglir. Thinna. Lastach in edhil linno?

Wieczór w Rivendell

Glorfindel: Kto idzie?

Aragorn: Ja, Aragorn. [‘= jestem Aragorn’]

Glorfindel: Witaj, Aragornie, jesteś przyjacielem. [‘= ty przyjaciel’]

Aragorn: Gdzie jest Arwen?

Glorfindel: Tam na wchodzie. Mieszka w tym domu.

         Aragorn idzie do (tego) domu. Arwen (jest) przy bramie.

Arwen: Witaj, Aragornie, wejdź.

         Arven i Aragorn idą do brzegu (‘= granicy’) doliny Rivendell.

Arwen: Słońce idzie ku szczytom gór. Zmierzcha. Słyszysz śpiewanie elfów?

2.2 Gramatyka

2.2.1 Podstawowe informacje o czasownikach w sindarinie

W sindarinie, najogólniej mówiąc, występują dwa rodzaje czasowników:

1. Rodzaj pierwszy, obejmujący liczniejszą grupę czasowników 'słowotwórczych' tzn. utworzonych od staroelfickiego rdzenia przez dodanie końcówki słowotwórczej (-na, -ia, -da, -tha, -ta). We wszystkich podanych końcówkach ostatnią głoską / literą jest a, więc ten rodzaj czasowników określa się nazwą ‘czasowniki typu A’. Forma podstawowa takich czasowników, tzn. forma, do której dodajemy końcówki, wygląda np. tak: lacha- (zapalić się, płonąć)

2. Druga, mniej liczna grupa obejmuje czasowniki 'pierwotne' zwane także 'prymitywnymi' lub 'mocnymi'. Wywodzą się one bezpośrednio z rdzeni staroelfickich bez dodawania końcówek. Ponieważ czasowniki z tej grupy tworzą czas teraźniejszy przez dodanie łączącego –i-, a także i występuje w ich formie bezokolicznika, określane są nazwą 'czasowniki typu I'. Forma podstawowa takich czasowników to np. ped- (mówić). Czasownikami z tej grupy zajmiemy się szczegółowo w lekcji 5.

2.2.2 Końcówki zaimków dla czasowników 'typu A'

Aby określić wykonawcę czynności do czasownika sindarskiego dodajemy końcówkę osobową, [nie stawiamy wtedy pełnej formy osoby przed czasownikiem].

Zestawienie końcówek zaimków osobowych:

Zauważcie, że trzecia osoba liczby pojedynczej (on, ona, ono) nie ma żadnej końcówki – forma trzeciej osoby liczby pojedynczej będzie dla czasowników 'typu A' identyczna z formą podstawową. Dla pierwszej osoby liczby pojedynczej (ja) końcówka –an którą otrzymalibyśmy po dodaniu –n do formy podstawowej będzie zwykle zmieniać się w –on.

Od formy podstawowej lacha- (płonąć) mamy:

lachon (ja płonę [gniewem?]), lachach (ty płoniesz), lacha (on/ona/ono płonie)

lacham (my płoniemy), lachach (wy płoniecie), lachar (oni/one płoną)

Jeśli podmiot zdania jest wyrażony osobnym słowem, wtedy używamy formy podstawowej czasownika bez końcówek. Forma podstawowa może występować w liczbie pojedynczej lub w mnogiej [w pojedynczej wtedy, kiedy podmiot jest także w liczbie pojedynczej, w mnogiej wtedy, kiedy podmiot jest w l. mnogiej]. Forma podstawowa jest identyczna z formą trzeciej osoby [w liczbie pojedynczej lub mnogiej]. Nie powoduje to zwykle pomyłek w 1. i 2. osobie, myląca może być osoba 3. w porównaniu z formą podstawową:

Arwen linna = Arwen śpiewa [bez końcówek, 3 osoba l. poj.]

Im linna = ja śpiewam [bez końcówek, podmiot wyrażony oddzielnym słowem]

Linnon = ja śpiewam [końcówka osobowa dodana do czasownika].

Zdania typu Im linnon (ja-śpiewam-ja) prawdopodobnie nie są w sindarinie poprawne.

W trzeciej osobie liczby mnogiej jest podobnie, forma ta jest identyczna z liczbą mnogą formy podstawowej:

Edhil linnar = elfy śpiewają

Mín linnar = my śpiewamy

2.2.3 Bezokolicznik

Bezokolicznik tworzymy zamieniając ostatnie –a w formie podstawowej na –o.

lacha- => lacho (płonąć)

linna- => linno (śpiewać)

anna- =>anno (dać)

Możemy utworzyć zdanie z formą bezokolicznika, odpowiadające angielskiemu I hear Arwen sing. [Zdanie nieco dziwne dla polskiej gramatyki, łacińskie ACI (Accusativus Cum Infinitivo), coś jak słyszę, że Arwen śpiewać.]

laston Arwen linno = słyszę jak Arwen śpiewa = I hear Arwen sing

Zauważcie, że w sindarinie forma podstawowa nie jest formą bezokolicznika. W słownikach podawane są zwykle formy podstawowe (przy omawianiu czasowników ‘typu I’ zobaczycie dlaczego) z tłumaczeniem w formie bezokolicznika, np:

linna- (to sing/śpiewać)

Należy jednak pamiętać, że forma linna- nie pojawia się w sindarskich tekstach a już na pewno nie wyraża bezokolicznika.

2.2.4 Tryb rozkazujący

Tryb rozkazujący tworzymy podobnie jak bezokolicznik - zamieniając ostatnie –a w formie podstawowej na –o. Dla czasowników ‘typu A’ bezokolicznik i forma rozkazująca są identyczne. Rozróżnia się je na podstawie kontekstu. Nie ma różnicy pomiędzy trybem rozkazującym dla liczby pojedynczej i mnogiej.

lacho (płoń!/płońcie!)

linno (śpiewaj!/śpiewajcie!)

anno (daj!/dajcie!)

minno (wejdź!/wejdźcie!)

2.2.5 Formy gerundialne

[Formy gerundialne nazywane są także rzeczownikami odsłownymi lub rzeczownikami odczasownikowymi]. Tworzymy je przekształcając czasownik w rzeczownik : pływać – pływanie, mówić – mówienie. Formy gerundialne nazywają czynności.

Formy gerundialne od czasowników 'typu A' tworzymy dodając do formy podstawowej końcówkę –d. Odpowiada ona angielskiej końcówce –ing w zdaniach typu swimming is great – pływanie jest super.

lacha- (płonąć) => lachad (palenie się, płonięcie)

ertha- (jednoczyć) => erthad (jednoczenie)

linna- (śpiewać) => linnad (śpiewanie)

Wszyscy władający językiem angielskim powinni zwrócić uwagę, że nie wszystkie formy zakończone na –ing to formy gerundialne. Mamy jeszcze formy typu the singing Elf = śpiewający elf, gdzie ‘singing’ jest imiesłowem, nie rzeczownikiem odsłownym. Imiesłowy w sindarinie to zupełnie inna sprawa.

Formy gerundialne są często używane w sindarinie tam, gdzie język angielski używa bezokolicznika, Trudno powiedzieć, która z form jest bardziej poprawna:

laston linnad (słyszę śpiewanie)

czy laston Arwen linnad (słyszę śpiewanie Arwen)

Ta ostatnia forma może być alternatywą do wspomnianego przy omawianiu bezokoliczników laston Arwen linno (słyszę, jak Arwen śpiewa /dosłownie: śpiewać)

2.2.6 Użycie spójnika 'i'

2.3  Słowniczek

2.4 Tengwar

2.4.1 Więcej o spółgłoskach

Jeśli skrócimy ‘kreskę’, otrzymamy kolejne dwie grupy znaków. Niestety nie będą one zgadzały się tak logicznie z wymową jak do tej pory:

Znaki z krótką ‘kreską’ i pojedynczym ‘łukiem’ to:

‘ore’ 6 – w sposobie zapisu zwyczajnym dla sindarinu dźwięk r

‘vala’ y – dźwięk w (angielskie w, czytany ł)

‘wilya’ n – ten symbol nie jest używany do zapisu sindarinu.

Używając dwóch ‘łuków’ otrzymamy:

‘numen’ 5 – dźwięk n

‘malta’ t – dźwięk m

‘nwalme’ b – dźwięk ñ, połączone ng jak w angielskim ‘ring’. Tego znaku używamy tylko na początku lub na końcu wyrazu, jeśli zbitka spółgłosek ng występuje w środku, zapisujemy ją dwoma oddzielnymi znakami i wymawiamy normalnie.

Dodajemy kolejne znaki do naszej tabelki:

2.4.2 Samogłoski

W zwyczajnym zapisie sindarinu, którym tutaj się zajmujemy, samogłoski oznaczane są poprzez tehtar – znaczki umieszczone nad spółgłoskami. W sindarinie czytamy ‘z góry na dół’ – najpierw tehta oznaczona na górze, później spółgłoska pod nią. (w quenii jest dokładnie odwrotnie). Tehtar wyglądają tak:

     #- samogłoska a,    $- samogłoska e,

   %- samogłoska i,   Y- samogłoska o,   J- samogłoska u,

Czasami (np. w napisie na Pierścieniu) znaki oznaczające o i u są zamieniane. Zależy to od tego, który dźwięk jest popularniejszy w zapisywanym języku – tehta o jest łatwiejsza do napisania i dlatego w sindarinie oznacza o – dźwięk o występuje w sindarinie częściej niż u.

W sindarinie mamy jeszcze jedną samogłoskę: y [czytane jak zwykłe polskie y]. Tehta oznaczająca y to dwie kropki   % %

Jeżeli chcemy zapisać sindariński dyftong [dwie samogłoski obok siebie wypowiadane jednym tchem] wtedy pierwszą samogłoskę zaznaczamy jako tehta, a drugą pełnym znakiem. Dyftongi w sindarinie to ai, ei, ui, ae, oe i au – każde inne dwie samogłoski stojące obok siebie czytamy oddzielnie.

Znaki używane w zapisie dyftongów to:

h – dźwięk i w dyftongach zakończonych na i, np. hE oznacza ai

l – dźwięk e w dyftongach zakończonych na e, np. lE oznacza ae

. – dźwięk u w dyftongu zakończonym na u, .E oznacza au

Czasami słowo kończy się na samogłoskę albo stoją obok siebie dwie samogłoski, które nie tworzą dyftongu. Wtedy nie stosujemy pełnych znaków samogłoskowych, lecz tzw. ‘nośnik’ który nie reprezentuje żadnego dźwięku – jest podstawką pod tehta danej samogłoski. Jeśli potrzebujemy zapisać długą samogłoskę [oznaczaną ‘daszkiem’ np û] używamy ‘długiego nośnika’ który także nie reprezentuje żadnego dźwięku, jest jedynie podstawką dla tehty (znaku samogłoskowego).

2.4.3 Przykłady

6E5# = aran (król)

1~Gy = tîw (znak)

6Ex#6Y5 = Aragorn

w6E2# 2~M6 = Barad-dûr

t6Y`B`C = Moria

tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn

Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl

:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::

:: lekcja 1 :: lekcja 2 :: lekcja 3 :: lekcja 4 :: lekcja 5 :: lekcja 6 :: lekcja 7 ::

:: lekcja 8 :: lekcja 9 :: lekcja 10 :: lekcja 11 :: lekcja 12 :: lekcja 13 :: lekcja 14 ::