Thorsten Renk

Lekcja 4 :: Tworzenie liczby mnogiej i mutacja "nosowa"

4.1. Tekst

4.2. Gramatyka

4.2.1. Tworzenie liczby mnogiej

4.2.2. Mutacja "nosowa"

4.3. Słowniczek

4.4. Tengwar

3.4.1. Kilka różnych uwag

3.4.2. Przykłady

3.4.3. Sposób zapisu uzywany w Beleriandzie

3.4.4. Przykłady

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

Uwaga redakcji: do poprawnego odczytania tej lekcji musicie zainstalować czcionkę Elfica - do pobrania tutaj: Elfica TTF (v.1.2). Bez niej zamiast znaków pisma tengwar zobaczycie dziwne cyfry i litery w części 4.4. Tengwar.

4.1. Tekst

Lui ym

Sai lui ym na Chithaeglir. Yrch reviar min eryd. Dravar 'elaidh a lachar noer. Droeg athradar i thewair. In edain 'rogar a padar na i thelaith. I miss ah i chîn edledhiar. I minn vabar dhring a 'rynd a maethar. Binn rim 'wannar ah in yrch aphadar in edain.

Złe czasy

Są złe czasy w Górach Mglistych. ['= one (są) złe czasy'] Orkowie włóczą się w tych górach. Ścinają drzewa i rozpalają ognie. [‘= płomienie’]. Wilki przechodzą przez lasy. Ludzie boją się i odchodzą na równiny. Kobiety i dzieci idą na wygnanie. Mężczyźni chwytają młoty i kije (= maczugi?) i walczą. Wielu mężczyzn ginie ['= umiera'] i orkowie podążają za ludźmi.

4.2 Gramatyka

4.2.1 Tworzenie liczby mnogiej

W poprzedniej lekcji omawialiśmy sytuacje, w jakich ulegają zmianom pierwsze spółgłoski w wyrazach sindarińskich. Podczas tworzenia liczby mnogiej zachodzi nieco podobne zjawisko – zmieniają się samogłoski. Podstawą tego procesu jest upodabnianie się samogłosek do występującego w języku starosindarskim -i, które było archaiczną końcówką liczby mnogiej. Z tego powodu przesunięcia dźwiękowe, jakie mają miejsce podczas tworzenia liczby mnogiej nazywane są "przegłosem -i".

Podczas tworzenia liczby mnogiej samogłoski zmieniają się jak następuje:

a w ostatniej sylabie => ai, a w pozostałych sylabach => e:              

barad (wieża) => beraid (wieże)

aran (król) => erain (królowie)

Komentarz Galadhorna: Gdy jednak w jednej zgłosce występuje a i dwie następujące po sobie spółgłoski, liczbę mnogą tworzymy przez zmianę a w e, np. fang (broda) => feng (brody)

e w ostatniej sylabie => i, e w pozostałych sylabach nie zmienia się: 

edhel (elf) => edhil (elfy)

hên (dziecko) => hîn (dzieci)

i nie zmienia się:

ithil (księżyc) => ithil (księżyce)

o w ostatniej sylabie => y, o w pozostałych sylabach => e:                 

orod (góra) => eryd (góry)

orch (ork) => yrch (orkowie)

krótkie u => y, długie û w ostatniej sylabie => ui:

tulus (topola) => tylys (topole)     

dûr (ciemny) => duir (ciemni – l. mnoga)

y nie zmienia się:                                        

ylf (naczynie do picia) => ylf (naczynia)

zbitka io => y:                                          

thalion (bohater) => thelyn (bohaterowie)

dyftong au => oe:                                   

draug (wilk) => droeg (wilki)

zbitka ie w ostatniej sylabie => i:

miniel => minil (‘Miniel’ to nazwa elfa z Pierwszego Plemienia)

Wszystkie pozostałe dyftongi nie zmieniają się:

aew (ptak) => aew (ptaki)

Jeśli mamy słowo wielosylabowe, stosujemy kombinację wszystkich tych reguł – oddzielnie dla każdej samogłoski lub dyftongu.

annon (brama) => ennyn:a => e (bo nie występuje w ostatniej sylabie), o => y (ostatnia sylaba)

pennas (historia) => pennais: e bez zmian (bo nie występuje w ostatniej sylabie), a =>ai (ostatnia sylaba)

4.2.2 Mutacja "nosowa"

Mutacja "nosowa" łączy się tematycznie z liczbą mnogą gdyż powodowana jest najczęściej przez przedimek liczby mnogiej in. Głoska –n z przedimka asymilowana jest często przez następne słowo zmieniając przez to jego pierwszą głoskę. Inny kontekst występowania tego rodzaju mutacji stwarzają przyimki an i dan (o nich później).

Mutacja nosowa zmienia pierwszą głoskę wyrazu, ale w inny sposób niż mutacja słaba. Przesunięcia dźwiękowe podczas mutacji nosowej to:

p-, t-, c- (k-) zamieniają się w ph-, th-, ch-:

*[in + pain = i phain – n odkleiło się od przedimka, przyklejając się do rzeczownika zmieniło jego pierwszą głoskę]

b-, d- zamieniają się w m-, n- ale dr- nie ulega zmianom:

*[aw to "ał" = dyftong au, stąd taka forma l. mnogiej]

g- zamienia się w ng- ale gr-, gl- i gw- nie ulegają zmianom:

h- zamienia się w ch-:

*[przypominamy, że h to odpowiednik polskiego "ch", a ch to odpowiednik archaicznego polskiego "h" - głoska dźwięczna, wymawiana tak np. na Podhalu]

hw- zamienia się w 'w-:

f-, l-, m-, n-, r-, s- i th- nie podlegają mutacji nosowej, ale poprzedzający je przedimek skraca się do i, a w przypadku głoski r- przedimiek zmienia się w idh

rh- i lh- zamieniają się w 'r- i 'l-:

3.3  Słowniczek

4.4 Tengwar

4.4.1 Kilka różnych uwag

W tengwarze używa się symboli modyfikujących znaki literowe:

falista linia zwana tyldą   p– oznacza nasalizację dźwięku (dodanie najbardziej podobnej spółgłoski nosowej przed oznaczoną tak głoskę). Przed t, d, th, dh, n dodajemy n:

= Gondor.

Tylda nad znakiem d oznacza dodanie n: Go(n)dor.

Przed p, b, f, v, m w podobny sposób dodajemy m. Przed c (k), g, ch, gh, ñ (ng) dodajemy ñ.

Podkreślenie   ? pod literą oznacza zwykle podwojenie tej litery:

= mellon z podwojonym l.

Są tu jednak wyjątki: podwojenie głosek nosowych oznaczamy inaczej: podwojone ss to k lub ,. Symbol e: (podkreślone f) w środku wyrazu oznacza transkrypcję ph. Znak e służy do zapisu ph na końcu wyrazów i f w środku i na początku wyrazów. Litera f na końcu wyrazu zapisywana jest w tengwarze jako r.

Komentarz Galadhorna: Tolkien w Dodatku E do Władcy Pierścieni pisze, że v (polskie w) na końcu wyrazów, zapisuje się w sindarinie pismem łacińskim za pomocą litery f. Czyta się tę literę w tej pozycji zawsze jako v.

Głoskę w (podobną do polskiego ł) występującą po innym znaku możemy zaznaczyć używając tehty  ê nad tą głoską:

= Arwen.

Jeśli nad jakim znakiem nazbierałoby się nam zbyt wiele tehtar, możemy także użyć znaku dla głoski w.

Jeśli chcemy zapisać słowo zaczynające się od zbitki i z inną samogłoską, pierwsze i oznaczamy znakiem l:

= iaur (stary).

Znaku .E używamy także do zapisu zbitki aw (czytanej jak polskie "au" lub "ał") na końcu wyrazu:

5.E = naw (myśl).

4.4.2 Przykłady

grond (maczuga), lembas, linnod (krótki wiersz, linijki tekstu), Rohirrim, gwedh (węzeł), hwest (wietrzyk)

4.4.3 Sposób zapisu używany w Beleriandzie (tzw. styl beleriandzki).

Istnieją różne sposoby posługiwania się tengwarem, w zależności od używanego języka i miejsca, gdzie używano tego pisma. W stylu beleriandzkim samogłoski nie są zapisywane poprzez tehtar, lecz oznacza się je pełnymi znakami literowymi:

] l ` h . to kolejno a, e, i, o, u.

W stylu beleriandzkim imię Aragorn wyglądałoby tak: ]7]sh76

Jeśli chcemy zaznaczyć samogłoskę długą, używamy andaith – "znaku wydłużenia":

w]7]2 2.R7 = Barad dûr.  

Dodatkowo w sposobie beleriandzkim znaki m, n, y różnią się od standardowych:

y to m,      t to podwojone m czyli mm

6 to n,       5 to podwojone n czyli nn  

(r zapisujemy w tym sposobie zawsze symbolem 7)

i to samogłoska y*

Komentarz Galadhorna: sindarińska samogłoska y wymawiana jest podobnie do niemieckiego ü albo francuskiego u w lune. Podobieństwo do polskiej samogłoski y jest duże, ale nie jest są to w żadnym razie dźwięki identyczne.

yljjh6 = mellon = przyjaciel (podwójny zapis znaku j)

]5h6 = annon = brama (5 jako podwójne n).

W sposobie beleriandzkim z reguły nie używa się tehtar: wyjątkiem może tu być tylda do zapisu w:

sé]5] = gwanna = on umiera (3 osoba liczby poj).

4.4.4 Przykłady

Oto napis z Bramy Morii zapisany w stylu beleriandzkim:

Ten sam napis w zapisie standardowym:

Ennyn Durin aran Moria: pedo mellon a minno!

A ten napis chyba poznajecie:

tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn

Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl

:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::

:: lekcja 1 :: lekcja 2 :: lekcja 3 :: lekcja 4 :: lekcja 5 :: lekcja 6 :: lekcja 7 ::

:: lekcja 8 :: lekcja 9 :: lekcja 10 :: lekcja 11 :: lekcja 12 :: lekcja 13 :: lekcja 14 ::