Thorsten Renk

Lekcja 20 :: Strona bierna. Tworzenie liczby pojedynczej z form liczby mnogiej.

20.1. Tekst

20.2. Gramatyka

20.2.1. Strona bierna

20.2.2. Konstrukcje bezosobowe

20.2.3. Imiesłów bierny

20.2.4. Tworzenie liczby pojedynczej na podstawie form liczby mnogiej

20.3. Słowniczek

20.4. O tłumaczeniu na sindarin – zaimki względne, spójnik „że”

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

20.1. Tekst

I aran fern

          Aragorn gleinannen na ’lam e-ndagor. Lasta edhil hernennin, dan ú-gên naid. I vagol în orthiel pada nan môr. Nan meth thia ’lîn. Pôl cened fela veleg. Cant anglenna; cant sui daen garel rî vallen. Aragorn ’roga a gîr. Magol dîn danna nan dalaf. Bragol edhel dôl e môr. E Ninias. E anglenna i aran fern ah orthiel i fair în pêd pith e-dur. I aran fern hâd dhúath dan Ninias. Aragorn aníra toged dulu, dan sui nuithannen. Ninias nalla: ’Aragorn, drego! Avo acheno! Noro!’ Heria maethad a gîl thia thent. Aragorn dhrega a lasta chûl ’ortheb adel in. Aphadol dîn.

Król Umarły

    Aragorn (jest) otoczony hałasem bitwy. Słyszy, (że) elfy (są) ranne, ale nie widzi nic [‘=rzeczy’]. Miecz swój podniósłszy idzie w ciemność. W końcu pojawia się światełko. Może zobaczyć jaskinię wielką. Postać [‘= kształt’] zbliża się, postać jak trup mający koronę złotą. Aragorn boi sie i drży. Miecz jego spada na ziemię. Nagle elf nadchodzi z ciemności. To Ninias. On podchodzi do króla umarłego i podnosi prawą rękę swoją, mówi słowa potężne. Król umarły rzuca ciemność przeciwko Niniasowi. Aragorn chce nieść pomoc, lecz (jest) jak osłupiały. Ninias krzyczy: “Aragornie, uciekaj! Nie patrz w tył! Biegnij!” Zaczyna walczyć i światło pojawia się krótkie. Aragorn ucieka i słyszy krzyk straszny z tyłu. Następuje cisza.

20.2 Gramatyka

20.2.1 Strona bierna

W sindarinie, tak samo jak w angielskim i w polskim, stronę bierną tworzymy zestawiając kilka wyrazów. Są takie języki (np. łacina), gdzie stronę bierną wyraża się specjalną jednowyrazową formą.

Sindarin ma dwie możliwości wyrażenia strony biernej: można użyć bezosobowej formy liczby mnogiej typu “Oni mnie widzą” zamiast “jestem widziany”. Można też użyć imiesłowu biernego tak jak w normalnej stronie biernej w języku angielskim i polskim.

20.2.2 Konstrukcje bezosobowe

Możemy, jak już napisałem, wyrazić stronę bierną używając formy bezosobowej liczby mnogiej. Mówimy wtedy, że jakaś niesprecyzowane grupa „oni” wykonuje czynność, czyli czynność jest wykonywana. Nie jest to prawdziwa strona bierna w sindarinie, ale najlepiej ją tłumaczyć właśnie jako stronę bierną a szczególnie w języku angielskim który w przeciwieństwie do polskiego stronę bierną uwielbia. Język polski, podobnie jak sindarin, dość często posługuje się konstrukcjami bezosobowymi)

Nin estar Legolas (Zwą mnie Legolas = Jestem nazywany)

(Dadzą ci pomoc w Rivendell. = Zostaniesz obdarowany pomocą)

Nin gennir. (Widzieli mnie = byłem widziany)

Ae ú-chorthannen aen, nin gennir.

(Gdybym się nie pospieszył, zobaczyliby mnie = byłbym zobaczony)

W sindarinie formy bezosobowe są zresztą identyczne z formami trzeciej osoby (w quenii tak nie jest...), więc równie dobrze możecie takie zdania tłumaczyć w stronie czynnej.

20.2.3 Imiesłów bierny

Podobnie jak w angielskim i polskim, w sindarinie można też stworzyć “prawdziwą” stronę bierną z użyciem imiesłowu biernego (skończony, zobaczony itp.). Problem polega na tym, że w sindarinie opuszczamy słowo „być” i gubi nam się w tym momencie czas, w jakim było zdanie (czy coś jest, było, czy będzie skończone). Możemy sobie pomóc kontekstem albo dodając np. słowo si (teraz). I jeszcze jedno: jeśli podmiot strony biernej jest w liczbie mnogiej, to imiesłów bierny też.

Mamy zatem:

im cennen (ja [jestem?] widziany) ce cennen (ty [jesteś?] widziany)

e cennen (on [jest?]widziany) mín cennin (my [jesteśmy?] widziani)

ce cennin (wy [jesteście?] widziani) sai cennin (oni [są?] widziani)

W dłuższych zdaniach mamy szerszy kontekst i określenie czasu nie jest już takim problemem:

Ae im cennen aen, nernin. (Gdybym był widziany, to bym uciekł)

Ir telithach, ce suilennin. (Kiedy przyjdziesz, zostaniesz pozdrowiony)

I laer linniel, im egleriannen. (Zaśpiewawszy pieśń, zostałem pochwalony.)

20.2.4 Tworzenie liczby pojedynczej na podstawie form liczby mnogiej

Czasami chcecie użyć jakiegoś sindarińskiego słowa w liczbie pojedynczej, a znamy tylko formę zbiorową, na przykład “śnieg”, a wam potrzebny jest “płatek śniegu”. Słowo „śnieg” nie jest liczbą mnogą od „płatek śniegu”, ale bez wątpienia śnieg składa się z wielu płatków.

W sindarinie mamy kilka przyrostków definiujących liczbę pojedynczą. Są to: -og, -ig i -od. Przyrostek -ig prawdopodobnie oznacza “jedno z dwóch”, pozostałe przyrostki - “jedno z wielu”. Nie wiemy, czy występuje jakaś różnica znaczeniowa pomiędzy -od i -og.

Na przykład, mamy słowo lind (pieśń). Od tego słowa pochodzi linnod (linijka tekstu pieśni). Znów od tego mamy liczbę mnogą linnyd (kilka linijek), ale “kilka linijek” to nie to samo co “pieśń”. Mamy też inne słowa tego typu:

lhaw (dwoje uszu) => lhewig (jedno ucho)

gwanûn (bliźniaki) => gwanunig (jeden bliźniak)

filig (ptaki) => filigod (ptak)

Możemy spróbować tworzyć dalsze:

loss (śnieg) =>*lossod (płatek śniegu)

ross (deszcz) =>*rossod (kropla deszczu)

glam (oddział orków) =>glamog (jeden ork z oddziału)

finnel (włosy) =>*finnelod (jeden włosek)

20.3  Słowniczek

20.4  O tłumaczeniu na sindarin – zaimki względne, spójnik „że”

W tej sekcji w oryginale niemieckim mówiłem o tym, że przyimki niemieckie i sindarińskie zupełnie do siebie nie pasują i że dużo lepiej jest porównywać przyimki sindarińskie z angielskimi. Ponieważ nie ma najmniejszego sensu tłumaczyć tekstu oryginału, zajmiemy się tu innym problemem: angielskim słówkiem “that” [“That”, w zależności od kontekstu, może oznaczać “który” albo “że”. Cytat z WP: „Seek for the Sword that was broken, in Imladris it dwells, (...) there shall be found a token that doom is near at hand”. = Szukaj miecza, który był połamany, w Rivendell przebywa (...) tam odnajdziecie znak, że zagłada niedaleko].

O ile nam wiadomo, Tolkien różnicował w elfich językach te dwa użycia „that”.’That’ jako zaimek względny “który” tłumaczymy jako sindarińskie i, np. w zdaniu i nad i gennen. = ta rzecz, którą widziałem. Co do słowa „that” w znaczeniu spójnika „że” odnajdujemy następującą wskazówkę w „The Early Qenya Grammar”:

The indeclinable relative pronoun is ya, which is either to be understood in any relation, or, very frequently, is defined by demonstrative or pronomial or adverbial words inside the relative clause. The conjunction ’that’ is ne and must not be confused. (from Parma Eldalamberon 14:54). Nieodmiennym zaimkiem względnym jest ya [który], może on określać albo relacje, albo przysłówki lub zaimki w zdaniu podrzędnym. Spójnikiem jest ne „że” i tych dwóch nie należy mylić.

Nie mamy powodu przypuszczać, że w sindarinie jest inaczej. Zatem spójnik „że” nie może być tłumaczony jako i. W większości zdań spójnik „że” możemy po prostu opuścić, tak jak w języku angielskim:

Cenin tellich. = Widzę (że) przyszedłeś = I see [that] you came.

Aníron i vinn tiriel.

= Chcę (że[by]) mężczyźni (byli) uważni = I want [that] the men [are] watchful.)

Z poruszanym tu tematem związane jest pytanie, jak tłumaczyć na sindarin zdania typu „woda płynąca po skałach...” Chciałoby się potraktować słowo „płynąca” jako określenie rzeczownika „woda” i poddać je mutacji jak każdy przymiotnik występujący po określanym rzeczowniku. Niemniej jednak, w sindarinie zdania tego typu są skrótami od form dłuższych: „woda, (która jest) płynąca...” i słowo „płynąca” nie jest przymiotnikiem, a formą imiesłową. Tłumaczenie wygląda tak: I nen i rimma or sairn. (The water flowing over the rocks.)

tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn

Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl

:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::

:: lekcja 15 :: lekcja 16 :: lekcja 17 :: lekcja 18 ::

:: lekcja 19 :: lekcja 20 :: lekcja 21 :: lekcja 22 ::