Thorsten Renk

Lekcja 16 :: Tryb łączący (subjunctive).

Wyrażanie życzeń i rozkazów.

16.1. Tekst

16.2. Gramatyka

16.2.1. Wyrażanie życzeń

16.2.2. Wyrażanie zobowiązania

16.2.3. Wyrażanie konieczności

16.2.4. Ogólne uwagi o trybie łączącym

16.2.5. Tryb łączący w czasie teraźniejszym

16.2.6. Tryb łączący w czasie przyszłym

16.2.7. Tryb łączący w czasie przeszłym

16.3. Słowniczek

16.4. Rozmówki – list

Uwaga tłumacza: cudzysłów i znak '= ...' oznaczają bardziej dosłowne znaczenie zwrotów i wyrażeń, słowa w nawiasie (...) nie są potrzebne w oryginale i w sindarinie nie występują, ale w tłumaczeniu polskim należy je dodać.

16.1. Tekst

Yrch nef fuin?

   Edhil ah edain bedir o hôl Aragorn.

Ninias: Nauthon i ôl hen taith en úmarth dolel.

Eolair: Boe mín tiriel. Im gosta! Yrch si anglennar aen!

Aragorn: Hain ú-’rogon. Goston i aran fern ah i rochon hen uin ôl nîn.

Eolair: Ae in yrch aphadar ven, pelir darthad min dawar.

Ninias: Ae in yrch aphadar ven aen, mín dangen. Aragorn tîr. Naid affaeg reviar trîn fuin.

Eobhan: Ir Ithil eria, in yrch ú-verthar toled.

Ninias: Lachatham aen naur ammeleg.

Eolair: Ae in yrch genir i naur hen...

Ninias: No dhínen!

Orkowie in w ciemności?

   Elfy i ludzie mówią o śnie Aragorna.

Ninias: Myślę (że) sen ten (jest) znakiem zagłady nadchodzącej.

Eolair: Bądźmy ostrożni. Ja się boję! Orkowie teraz podchodzą być może!

Aragorn: Ich się nie boję. Boję się króla umarłego i jeźdźca, tego ze snu mojego.

Eolair: Jeśli orkowie śledzą nas, mogą ukrywać się w lesie.

Ninias: Gdyby orkowie śledzili nas, my (bylibyśmy) zabici. Aragorn ma rację [‘=Aragorn

    praw’]. Rzeczy gorsze włóczą się po nocy.

Eobhan: Kiedy księżyc wzejdzie, orkowie nie będą śmieli podejść.

Ninias: Rozpalmy lepiej ogień większy.

Eolair: Jeśli orkowie zobaczą ogień ten...

Ninias: Bądź cicho!

16.2 Gramatyka

16.2.1 Wyrażanie życzeń

W sindarinie są dwa zasadnicze sposoby wyrażania życzeń i pragnień. Po pierwsze, możemy używać czasowników íra- i aníra- (chcieć, pragnąć).

íron vagol. (chcę miecz).

Aníron gen cened. (pragnę cię ujrzeć.)

Druga możliwość polega na użyciu formy rozkazującej czasownika „być” no. Słowo to prawdopodobnie może wyrażać życzenia [tak samo jak polskie niech, oby. W mowie potocznej zdania takie możemy tłumaczyć po prostu na tryb rozkazujący]:

No lint i roch lîn. (Oby szybkim był rumak twój)

No annach nin gram. (Obyś dał mi sucharka = daj mi sucharka)

Możliwe, że także słowo aen używane w trybie łączącym (o tym później w tej lekcji) ustawione na początku zdania nadaje mu sens wyrażający życzenia:

Aen lint i roch lîn. (Oby szybkim był rumak twój.)

16.2.2 Wyrażanie zobowiązania

Aby wyrazić zobowiązanie, powinność, obowiązek, w sindarinie używamy czasu przyszłego:

Mudathach! (Będziesz ciężko pracował = a właśnie że będziesz...)

W tym samym celu można użyć słowa no:

No ce tiriel. (Obyś był uważny, powinieneś uważać na siebie)

No diriel! (Bądź uważny!)

Można także użyć aen:

Aen ce tiriel. (Obyś ty (był) uważny.)

 16.2.3 Wyrażanie konieczności

Aby wyrazić, że ktoś koniecznie musi coś zrobić, w sindarinie używamy bezosobowego czasownika boe (należy, jest konieczne). Czasownik bezosobowy nie jest poprzedzany w zdaniu żadnym podmiotem. Jeśli chcemy dodać informację o tym, kto musi wykonać czynność, wstawiamy osobę w dalszej części zdania w formie celownika (używamy an). Drugim sposobem określenia osoby w takim zdaniu jest dodanie po boe całego nowego zdania.

Boe tired i dawar. = Należy obserwować las.

Boe lostad enni. = Muszę spać, dosł. ‘Należy spać mi’

Boe an Aragorn tired i dawar.

= Aragorn musi strzec lasu, dosł. ‘Należy Aragornowi strzec lasu’

Boe an i minn tiriel.

= Mężczyźni muszą (być) uważający, dosł. ‘Należy mężczyznom (być) uważajacymi’

Boe im lostol.

= Muszę spać, dosł. ‘Należy (żebym) ja (był) śpiący” [zdanie złożone]

16.2.4 Ogólne uwagi o trybie łączącym

[Tryb łączący (ang. subjunctive) najogólniej mówiąc opisuje sytuację hipotetyczne, czyli takie, które pozostają w sferze życzeń, pragnień, albo rzeczy które mogłyby się zdarzyć, gdyby...]

Użycie trybu łączącego w sindarinie jest bardzo kontrowersyjne i wielu uważa, że reguły, które podam za chwilę, nie mają nic wspólnego z trybem łączącym. Niemniej jednak istnieje kilka dość przekonywujących argumentów na poparcie mojej teorii. Ponieważ tryb łączący jest dość istotnym elementem systemu językowego zaprezentuję tutaj swoje poglądy na jego temat, a kursantów zapraszam do zapoznania się z innymi materiałami.

Aby nadać zdaniu znaczenia hipotetycznego prawdopodobnie używamy w sindarinie słowa aen. Istnieją także dowody, że innym słówkiem używanym w tym samym celu jest partykuła ge. Wyraża one jednak większy stopień prawdopodobieństwa (mniejszą hipotetyczność) niż aen. W zależności od kontekstu zdania z ge tłumaczymy jako tryb łączący lub też jako zadanie wypowiadane z pewną niepewnością.

16.2.5 Tryb łączący w czasie teraźniejszym

Jeśli chcemy sformułować hipotezy dotyczące czasu teraźniejszego, używamy słów aen lub ge. Chyba najlepszym sposobem tłumaczenia aen w zdaniach jest ‘może’ lub ‘chyba’, ale dotyczy to tylko tych zdań, które nie zaczynają się ae (jeśli, gdyby). Wszystkie podawane poniżej przykłady są dyskusyjne i zachęcam wszystkich kursantów do zapoznania się z innymi materiałami dotyczącymi tego tematu zanim zaczną używać konstrukcji przedstawionych przeze mnie:

cenin (widzę)

hon cenin aen (chyba go widzę)

hon cenin ge (zdaje się, że go widzę)

Przyjrzyjcie się teraz zdaniom warunkowym z użyciem trybu łączącego:

Ae cenin orch, nerin.

(Jeśli widzę orka, uciekam)

Ae cenin orch aen, nerin.

(Gdybym teraz widział orka, to bym uciekł)

W ostatnim przykładzie słowa aen nie da się przetłumaczyć jako ‘może’ czy ‘chyba’.

Jeśli poprzez użycie słowa aen zaznaczyliśmy w pierwszej części zdania, że chodzi nam o tryb łączący, najprawdopodobniej nie powtarzamy już tego słowa w drugiej części zdania.

A to, co teraz napiszę, to już czyste przypuszczenia:

Być może słowa aen można też używać tylko w drugiej części zdania, ale wtedy w zupełnie innym znaczeniu:

Ae tôl, hon cenin aen. (Jeśli przyjdzie, może go zobaczę.)

Ae tôl aen, hon cenin. (Gdyby przyszedł, zobaczyłbym go.)

 [Jeśli Thorsten ma rację, to różnica dotyczy tzw. okresów warunkowych znanych wszystkim pilnie uczącym się języka angielskiego. Słowo aen użyte przed przecinkiem w zdaniu zaczynającym się od ae (jeśli) wskazuje na drugi okres warunkowy (gdyby teraz coś się stało, to by...). Jeśli w zdaniu zaczynającym się od ae nie mamy aen, wskazywałoby to na pierwszy lub zerowy okres warunkowy (jeśli teraz coś się stanie, to...). W pierwszym/zerowym okresie warunkowym możemy wstawić słowo aen w drugiej części zdania po przecinku i uzyskamy wtedy znaczenie ‘chyba’, ‘może’.]

16.2.6 Tryb łączący w czasie przyszłym

W zasadzie wszystkie zdania w czasie przyszłym są w dużym stopniu hipotetyczne – opisywane w nich czynności nie wydarzyły się jeszcze. Najprawdopodobniej dodanie aen do zdania w czasie przyszłym wyraża powinność lub życzenie:

Beriathon Edoras. (Będę bronił Edoras.)

Beriathon aen Edoras. (Lepiej będę bronił Edoras, powinienem bronić...)

Padathon ned laer na Imladris.

(Pójdę w lecie do Rivendell.)

Padathon aen ned laer na Imladris.

(Pójdę może w lecie do Rivendell, chciałbym pójść...)

16.2.7 Tryb łączący w czasie przeszłym

W czasie przeszłym nie ma sensu tłumaczenie aen jako ’może’ – to, co jest przeszłością już się stało i na hipotezy nie ma tu miejsca. Aen z czasem przeszłym używamy mówiąc, co by się kiedyś stało, gdyby... [jest to trzeci okres warunkowy].

Hon cennin aen. = Zobaczyłbym go (wtedy.)

Ae cennin i orch aen, nernin.

= Gdybym (wtedy) zobaczył orka, to bym uciekł.

W ostatnim zdaniu można użyć formy imiesłowu uprzedniego:

Ae im cíniel i orch aen, nernin.

= Gdybym wcześniej zobaczył orka, uciekłbym, dosł: ‘Gdybym ja zobaczywszy orka...’

 16.3  Słowniczek

16.4  Rozmówki – list

Tak jak w innych językach, sindariński list może być oficjalny lub prywatny. W zależności od sytuacji należy wybrać właściwe zwroty. List do przyjaciół można zacząć tak:

Arwen vail... (Arwen kochana) albo:

Mellon voron... (Przyjacielu wierny)

Potem piszecie to, co ma być treścią wiadomości, a zakończyć możecie tak:

Suil, (tu wasze imię). (Pozdrowienia, ...) albo:

Gen suila (imię). (Ciebie pozdrawia ...)

Jednak czasami będziecie potrzebowali stylu bardziej formalnego. Używajcie wtedy grzecznościowych zaimków osobowych (końcówka -l zamiast –ch). A jeśli chcecie być naprawdę bardzo oficjalni, nie zwracajcie się do adresata “ty”, lecz określajcie go cały czas przez trzecią osobę liczby pojedynczej albo wymieniając go z imienia

List formalny zaczynacie wymieniając wszystkei swoje imiona i tytuły:

Aragorn Arathornion Edhelharn, aran Gondor ar hîr i mbair annui

(Aragorn syn Arathorna, Elessar, król Gondoru i pan ziem zachodnich)

Zwykli ludzie mają zwykle tytułów mniej:

Gwendolyn Suliell, meldis e-lam edhellen

(Gwendolyn Córka Wichru, miłośniczka mowy elfów)

Pierwszy akapit listu możecie zacząć jako kontynuację swoich imion i tytułów:

aníra suilannad... (pragnie pozdrowić... )

Tu wymieniacie imiona wszystkich adresatów. Jeśli na początku litu podaliście swoje imię, w treści listu cały czas mówicie o sobie w trzeciej osobie liczby pojedynczej. Zatem jeśli chcielibyście zaprosić adresata listu na spotkanie, napiszcie tak:

íra istad ir e telitha (pragnie wiedzieć, kiedy on przybędzie)

albo w sposób trochę mniej oficjalny:

íra istad ir le telithal (pragnie wiedzieć, kiedy przybędziesz)

Zakończcie list na przykład takim zwrotem:

A Pherhael ar am Meril suilad uin aran o Minas Tirith nelchaenen uin Echuir

(Samowi i Różyczce pozdrowienie króla Minas Tirith 31. (dnia) wiosny)

tłum. Adaneth, komentarz Galadhorn

Dyskusja o kursie na www.elendili.w.pl

:: strona główna :: treść kursu :: wstęp ::

:: lekcja 15 :: lekcja 16 :: lekcja 17 :: lekcja 18 ::

:: lekcja 19 :: lekcja 20 :: lekcja 21 :: lekcja 22 ::